به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی» اثری از آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی است که در آن به احکام شرعی موضوعات مختلف زندگی اشاره شده و «حوزه نیوز» به انتشار این احکام در شماره های گوناگون خواهد پرداخت.

بخش ششم: اولیای عقد

۱. ولایت پدر بر دختر باکره

سؤال ۴۰۱. دختر باکره ای که عقل و شعور کافی دارد و به سنّ بلوغ رسیده، آیا می تواند بدون اذن پدر، خود را به عقد دائم و یا موقّت مردی درآورد؟

جواب: جایز نیست، باید با اجازه پدر باشد، و تفاوتی بین ازدواج موقّت و دائم نیست.

سؤال ۴۰۲. اگر در نکاح منقطع باکره بالغه رشیده، بنا بر دخول نداشته باشد، یا زن شرط عدم دخول نماید، اذن ولی شرط است؟

جواب: اذن ولیّ در تمام موارد شرط است.

سؤال ۴۰۳. می خواهیم دختری را به عقد موقّت درآوریم؛ ولی نمی دانیم پدر او راضی است یا نه؟ اگر دختر بگوید: «پدرم راضی است» حرف او قابل قبول است؟

جواب: باید خودتان از پدر دختر اجازه بگیرید.

سؤال ۴۰۴. اجازه پدر در ازدواج دختر تا چه حدّی لازم است؟ اگر پدر مانع ازدواج دختر شود، در حالی که دختر در اثر ترک ازدواج به گناه می افتد، چه حکمی دارد؟

جواب: در صورتی که به تایید بزرگان فامیل همسر مناسب شرعی و عرفی پیدا شود و پدر بی جهت مخالفت کند رضایت او شرط نیست.

سؤال ۴۰۵. در یک حادثه رانندگی بکارت دختری زایل شده و با مراجعه به پزشک جرّاح ترمیم گردیده است. آیا چنین فردی حکم باکره را دارد، و برای ازدواج اذن پدر شرط می باشد؟ اگر بر اثر تجاوز ازاله بکارت شود چطور؟

جواب: در هر دو صورت اجازه پدر شرط است.

سؤال ۴۰۶. آیا دختر باکره ای که پدر و جدّ پدری ندارد، به هنگام ازدواج باید از برادر، یا عمو، یا دایی، یا مادرش اجازه بگیرد، یا اصلاً نیازی به اجازه ندارد؟

جواب: احتیاط این است که از بعضی بزرگ ترهای فامیل اجازه بگیرد؛ مخصوصاً برادر بزرگ تر.

سؤال ۴۰۷. آیا پدر می تواند حقّ ولایت خود را بر دختر در مقابل وجهی به داماد منتقل کند؟

جواب: حقّ ولایت پدر قابل انتقال نیست نه در برابر پول و نه بدون آن.

۲. استثنائات

سؤال ۴۰۸. دختری ۲۳ ساله و دارای مدرک تحصیلی لیسانس هستم، مدّت یک سال است فارغ التّحصیل شده ام و به علّت نیافتن شغل مناسب در خانه به سر می برم. از زمانی که به خاطر دارم مادرم به دلایلی، که برای هیچ فرد عاقلی قابل قبول نیست، خواستگارانم را جواب می کند، حتّی بدون این که من یا پدرم اطّلاع داشته باشیم. در آن زمان چون مشغول به تحصیل بودم و خود نیز تمایلی به ازدواج نداشتم، این امر چندان برایم مهم نبود، ولی حالا که تصمیم به ازدواج با شخص مؤمن و متعهّدی که پسر عمّه ام نیز می باشد، گرفته ام مخالفت غیر منطقی و اخلاق ناسازگار مادرم برایم مشکل ساز شده است. جوان مورد نظر که به همراه خانواده اش از من خواستگاری کرده، از هر جهت مورد اطمینان و قابل قبول تمامی کسانی است که او را می شناسند، و از آن جا که پدرم تحت نفوذ مادرم می باشد با حرف ایشان مخالفت نمی کند، آیا در چنین صورتی اجازه والدین شرط است؟

جواب: در صورتی که خواستگار، از نظر دینی و جهات اجتماعی، کفو و هم شأن بوده باشد، مخالفت پدر ضرری ندارد و رضایت مادر نیز شرط نمی باشد.

سؤال ۴۰۹. در رساله جنابعالی آمده: «اگر دختر عاقله بالغه رشیده نیاز به شوهر داشته باشد، و پدر او را از ازدواج با مردی که شرعاً و عرفاً کفو او است منع کند، اجازه پدر در این جا شرط نیست.» آیا منظور، ازدواج دائم است یا شامل موقّت هم می شود؟ اگر شامل ازدواج موقّت می شود، هم کفو بودن در آن به چه معنایی است؟

جواب: اگر به تأیید بزرگان فامیل شرعاً و عرفاً کفو و مناسب او باشد تفاوتی نمی کند؛ ولی معمولاً ازدواج موقّت به مصلحت دختران باکره نیست، و مخالفت پدر بجاست.

سؤال ۴۱۰. طبق فتوای مراجع عظام در صورتی که پدر یا جدّ پدری غایب باشد، و دختر باکره احتیاج به شوهر داشته باشد، اجازه ولی ساقط می شود. معنای «احتیاج داشتن به شوهر» چیست؟

جواب: منظور این است که به سنّی (بیش از سی سالگی) رسیده که هرگاه شوهر نکند به زحمت یا خطر می افتد.

سؤال ۴۱۱. اگر دختر باکره ای با پسر هم شأن شرعی و عرفی خود قصد ازدواج داشته باشد، آیا اذن پدر ساقط است؟

جواب: اگر به تأیید بزرگان فامیل شرعاً و عرفاً کفو و مناسب او باشد و پدر بدون دلیل مخالفت کند، اذن او ساقط می شود.

سؤال ۴۱۲. به نظر حضرتعالی آیا کفو شرعی کافی است، یا کفو عرفی هم لازم است؟ منظور از کفو شرعی و عرفی چیست؟

جواب: منظور از کفو شرعی آن است که مسلمان باشد، و منظور از کفو عرفی آن است که از نظر شؤون اجتماعی با هم متناسب باشند. و مراعات کفو عرفی لازم نیست؛ مگر در جایی که دختر رشد فکری کافی ندارد، و ولیّ برای او شوهر انتخاب می کند.

سؤال ۴۱۳. آیا در سقوطِ اذنِ ولیِّ دخترِ باکره در صورت وجود کفو شرعی و عرفی برای دختر، انحصار کفو شرط است، مثل این که مانند این پسر که به خواستگاری او آمده دیگر نخواهد آمد؟ یا انحصار شرط نیست، یعنی هر چند مانند این خواستگار، که ولیّ دختر با او مخالف است، افراد دیگری هم باشند، و همه آنها کفو شرعی و عرفی دختر باشند، اذن ولی ساقط است؟

جواب: در صورتی که به تایید بزرگان فامیل ولی با کفو شرعی و عرفی مخالفت کند، اجازه او ساقط است؛ خواه کسان دیگر باشند یا نباشند.

سؤال ۴۱۴. اگر پرده بکارت دختری بر اثر ورزش و مانند آن زایل شود، یا دختری به عقد مردی درآید و قبل از عروسی طلاق بگیرد، و یا در حین عقد از طریق غیر متعارف آمیزش کنند، ولی بکارت او محفوظ باشد. آیا در این موارد سه گانه اذن پدر ساقط می شود؟ بطور کلّی دختر باکره که در ازدواج نیاز به اجازه ولی دارد، به چه دختری گفته می شود؟

جواب: در صورتی که دختر با اجازه پدر شوهر کند و سپس طلاق بگیرد در مرتبه بعد بدون اذن ولی می تواند ازدواج کند.

سؤال ۴۱۵. اگر پدر دختر اجازه ازدواج ندهد، در حالی که دختر بر اثر ترک ازدواج به گناه می افتد، آیا در این صورت هم اجازه او لازم است؟

جواب: در صورتی که به تایید بزرگان فامیل همسر مناسب شرعی و عرفی پیدا شود و پدر مخالفت کند، رضایت او شرط نیست.

سؤال ۴۱۶. دختر و پسری روابط نامشروع داشته اند، که در نتیجه منجر به حامله شدن دختر می شود و در هفت ماهگی به وسیله پسر سقط جنین انجام می شود، آیا ازدواج ایشان از نظر شرعی، با توجّه به این که پدر دختر موافق نیست، جایز است؟

جواب: در این جا اجازه پدر شرط نیست؛ ولی بهتر است با موافقت او اقدام کنند.

سؤال ۴۱۷. در بعضی مواقع پسران و دختران مجرّد، که رشید می باشند، به اتّفاق هم به حقیر مراجعه و اعلام می نمایند که چندین بار خانواده پسر به خانواده دختر جهت امر مقدّس ازدواج مراجعه کرده اند، امّا پدر دختر بدون جهت با ازدواج نامبردگان مخالفت می نماید، که این امر باعث افسردگی روحی دختر و پسر، که اغلب بالای سنین ۲۰ سال می باشند، شده و طرفین اصرار شدید جهت اجرای صیغه عقد بدون اذن ولیّ زوجه دارند و اعلام می کنند که در عسر و حرج خاصّی به سر می برند، آیا در این جا اذن پدر ساقط است؟

جواب: اگر شوهری که برای دختر پیدا شده که به تایید بزرگان فامیل شرعاً و عرفاً کفو و مناسب او باشد، پدر حقّ مخالفت ندارد؛ ولی باید تحقیق کرد که آیا پدر دلیلی برای مخالفت خود دارد یا نه؟

۳. ولایت بر صغیره

سؤال ۴۱۸. اگر پدری دختر دو ساله خود را به عقد پسری درآورد و دختر پس از بلوغ بگوید: «به این ازدواج راضی نیستم» حکم شرعی چنین ازدواجی چیست؟

جواب: در صورتی که ازدواج مذکور در آن زمان که صورت گرفته به مصلحت دختر بوده باید آن را بپذیرد؛ ولی اگر مصلحت او نبوده، ازدواج مزبور از اصل باطل است، و غالباً در عصر و زمان ما ازدواج دختران کوچک توسّط پدرها به مصلحت آنان نیست.

سؤال ۴۱۹. آیا پدر در امر ازدواج بر فرزند صغیر ولایت دارد؟

جواب: با توجّه به این که ولایت پدر منوط به مصلحت صغیر است و در عصر و زمان ما غالباً غبطه و مصالح صغیر در ازدواج نمی باشد، بنابراین پدران جز در موارد استثنایی حق ندارند صغیر یا صغیره را به عقد کسی درآورند.

سؤال ۴۲۰. آیا در صورت لزوم، حکومت اسلامی می تواند مانع از تزویج افراد غیر بالغ (کودکان ممیز یا غیر ممیز) توسّط اولیا، یا قیم آنها گردد؟

جواب: ما معتقدیم در عصر و زمان ما تزویج صغیر و صغیره به وسیله اولیا مطلقاً اشکال دارد؛ زیرا مطابق غبطه و مصلحت آنها نیست.

سؤال ۴۲۱. پدری دختر صغیره خود را، که کمتر از ۹ سال دارد، بدون اطّلاع او به عقد مردی، که ۲۵ سال از او بزرگ تر است و همسر دیگری هم دارد، در آورده است. دختر پس از بلوغ نارضایتی خود را اعلام و اصرار بر طلاق می نماید، ولی شوهر حاضر به طلاق نمی شود، آیا عقد فوق صحیح است؟

جواب: چنانچه این عقد به مصلحت دختر نبوده باطل است و دختر می تواند بدون طلاق شوهر کند؛ ولی اگر دختر بعد از بلوغ رضایت داده نمی تواند آن را بر هم زند.

سؤال ۴۲۲. آیا پدر و جدّ پدری در امر ازدواج بر فرزند صغیر خود ولایت دارند؟

جواب: با توجّه به این که ولایت پدر و جدّ پدری منوط به مصلحت صغیر است، و در عصر و زمان ما غالباً غبطه و مصالح صغیر در ازدواج نمی باشد، بنابراین پدران، جز در موارد استثنایی، حق ندارند صغیر یا صغیره را به عقد کسی در آورند.

۴. ازدواج پسر

سؤال ۴۲۳. شخصی مایل به ازدواج با دختری است که خودش او را پسندیده است، امّا والدین او فرد دیگری را در نظر دارند، اگر با او ازدواج نکند شاید و یا حتماً باعث ناراحتی پدر و مادر می گردد. در این صورت آیا اطاعت از آنها لازم و واجب است؟

جواب: رعایت نظر پدر و مادر در این گونه مسائل واجب نیست؛ ولی اگر بتواند موافقت آنها را جلب کند بهتر است.

سؤال ۴۲۴. برادر بزرگ تر از خودم عاشق دختری است، ولی پدر و مادرم مانع از عشق او هستند. و دلیل آنها این است که پدر آن دختر جزء اقوام یکی از قاتلین پسر عمّه ام می باشد. آیا مطلب مذکور مانع ازدواج برادرم و آن دختر می شود؟

جواب: اگر در فامیلی یک نفر مرتکب خطایی شود، تمام آن فامیل بد نمی شوند. اگر واقعاً خانواده آن دختر خانواده خوبی است، ازدواج با او مانعی ندارد.